Zeynep Dilara Akyürek Milliyet com tr Ayasofya tarih boyunca birçok milletten izler taşıdı çağların değişimine Escort Erenköy şahitlik etti Vakte meydan okuyan bu yaptı günümüzden tam bin 663 yıl evvel ibadete açılmıştı Bugünkü hallerinin temelleri ise bin 486 yıl öncesine dayanıyor 27 Aralık 537 yılında ibadete açılan içerenköy escort yapı toplamda 3 kere inşa gördü İki dahi mimarın sadece 5 yıl üzere kısa bir müddette tamamladığı mucize yapı Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u 1453 yılında fethetmesinden sonra cami olarak İslam Tuzla escort bayan dünyasında farklı bir mana kazanmıştı 24 Temmuz 2020’de tekrar cami olarak ibadete açılan Ayasofya’yla ilgili son günlerde tarihçi Prof Dr İlber Ortaylı’nın “Yoğun ziyaretçi vaziyeti kabul edilemez. Bu kadar ziyaretçiyi taşıyacak güçte değil” biçimindeki açıklamaları ise pek çok soru işareti ve telaşa neden oldu.Pekala Ayasofya her gün binlerce kişiyi ağırlayabilecek kadar güçlü bir yapı mı Ayasofya’nın altındaki tüneller çökmeye neden olabilir mi Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Prof Dr Hasan Fırat Diker ve Sinop Üniversitesi Yakınçağ Tarihi Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof Dr Serkan Yazıcı Ayasofya’ya dair merak edilenleri Milliyet com tr okuyucuları için cevapladı
İLBER ORTAYLI NE DEMİŞTİ
Prof Dr İlber Ortaylı 17 Eylül 2023 tarihli yazısında Ayasofya nın altındaki tünellerden bahsederek yapıyı ziyaret eden kalabalıkların büyük bir tehlike yaratabileceğini vurgulamıştı Ünlü tarihçinin açıklamaları şöyleydi Ayasofya herkesin elini kolu sallayarak geçeceği bir yol değil Altındaki dehlizler atık ve nem sularını taşıyacak su yolları havalandırma sistemi bu kadar ziyaretçiyi taşıyacak güçte değil Giriş ve görüşleri mecburî olan tarihçi arkeolog üzere bilim insanları büyük dinler dünyasının temsilcileri devlet adamları ve memurların oluşturduğu yıllık 20 30 bin kişilik bir kitle bile buranın ziyareti için kalabalık olabilir
Prof Dr Ortaylı’nın ses getiren açıklamalarından sonra tüm gözler öbür uzmanlardan gelecek açıklamalara çevrildi Prof Dr Hasan Fırat Diker yapının altındaki kanal ve tünellerin inşa edilme hedefini ve tarih uzunluğu ne halde kullanıldıklarını açıklayarak şunları söyledi
“Ayasofya, bir kaya yatağının üzerine inşa edilmiş yaklaşık 2 metre yüksekliğindeki bir temel duvarının üzerinde yükselir. Yapıyı içten ve dıştan kuşatan ve toplam uzunlukları yaklaşık bir kilometreyi bulan menfezler de Ayasofya ile birlikte inşa edilmiş yer altı yapılarıdır. Bunlar su isalesi, yağmur suyu tahliyesi ve havalandırma gayesiyle yapılmıştır. Günümüzde var olmayan avlu yapısına ilişkin yer altı mahzenleri de mevcuttur. Ayasofya yer altı yapılarının bir kısmı yüzyıllardır ihmal edildiklerinden acil olarak temizlenmeye ve tamire muhtaçtır.”
2020 yılında yapılan çalışma kapsamında görselleştirilmiş Ayasofya’daki yer altı tünellerinden birinin kesit silüeti
‘HER ŞEYDEN EVVEL BİR UYGARLIK VE NEZAKET KONUSU’
Peki tüneller nedeniyle Ayasofya sahiden çökebilir mi Yıllar sonra bu kadar büyük bir ziyaretçi yüküyle karşı karşı kalması tarihi yapıya ne üzere ziyanlar verebilir Prof Dr Hasan Fırat Diker Camiye çevrilmesinden sonra Ayasofya ya fiyatsız girilebilmesi doğal olarak ziyaretçi sayısını artırdı Yaşanan ilgi içeriye girenlerin kontrolünü zorlaştırıyor ve bazen istenmeyen şeylerin olmasına neden oluyor Bir anıt eser olan bu kadim mabedi ziyaret etmek her şeyden evvel bir uygarlık ve nezaket konusu. Gerek ibadet gerekse de ziyaret için Ayasofya’ya gelenlerin bu bilince sahip olması gerekir. Çok ziyaretçi sayısının iç yerde oluşturacağı olumsuz rutubet şartları, orta ve uzun vadede ana kubbe ve tavan mozaiklerinin dökülmesine ve ziyan görmesine neden olabilir. Ziyaret ve ibadet için gelenlerin ayrıştırılmasına yönelik bir düzenleme iç yerdeki yoğunluğun azalmasına imkan sağlayabilir. Böylelikle iç yerde oluşan havalandırma probleminin da bir nebze önüne geçilebilir. Dünyada anıt eser özelliği taşıyan mabetlerde ibadet ve ziyaret kullanımının ayrıştırıldığı örnekler de var”diye konuştu
‘MİMAR SİNAN’IN DA KATKILARIYLA 7 YÜZYILDAN BERİ ÇÖKMEDİ’
Ayasofya nın çökme ihtimali konuşulduğunda yapının bir ölçü yamuk olan kubbesi de akıllara geliyor Sanılanın bilakis altındaki tüneller aslında yapı için bir risk oluşturmazken kubbe için ise uzmanlar tıpkı şeyi söylemiyor Ayasofya birinci yapılışından itibaren yapısal meseleleri olan bir binadır Birinci ibadete açılışından 21 yıl sonra yani 558’de ana kubbesi büsbütün çökmüştür 10’uncu yüzyıldaki zelzelede ana kubbenin kuzeybatı kısmı 14’üncü yüzyıldaki sarsıntıda de güneybatı kısmı yıkılmıştır diyen Prof Dr Hasan Fırat Diker kelamlarını şöyle sürdürdü
“Geçirmiş olduğu zelzele ve tamirlerden sonra ana kubbeyi taşıyan kemerlerde asimetrik bir dönüşüm yaşamıştır. Ayasofya’nın en zayıf kısımları ana kubbeyi yarım kubbelerle bağlayan kemerleridir. Yani asıl yapısal sorun ana kubbeden çok onu taşıyan yapı elemanlarındadır. Münasebetiyle Ayasofya’nın sarsıntı sorunu aktüel değildir ve yapı var olduğu sürece de devam edecektir. Ayasofya’nın kubbesi Mimar Sinan’ın da kıymetli katkılarıyla yaklaşık 7 yüzyıldan beri çökmemiştir. Bu da binanın ömrünün yaklaşık yarısı kadardır.”
AYASOFYA’NIN MANASI HERKES İÇİN BÜYÜK
Ayasofya genel sınırlarıyla Türkiye ve Yunanistan ortasında tarihi ve politik bir çekişme alanı olarak görülür Temelde yanlışsız görünse de aslında bundan çok daha fazlasıdır diyen Prof Dr Serkan Yazıcı ise şu ayrıntıları da ekledi Bir sefer bütün Ortodoks alemi yani Doğu Hıristiyanlığı için sembolik manalar taşıyor Diğer taraftan Ortodoksluğun 1054 te ayrışması öncesinde tüm Hıristiyanlar için çok değerli bunun yanında 13’üncü asırda 50 yılı aşkın bir mühlet Katolik katedrali olarak da hizmet vermiş Bu türlü olunca Ortodoksların yanında Katolikler için de sembolik manalar ortaya çıkıyor Bizim tarafa gelince fetihten itibaren bayram cuma namazlarından Kadir Gecesi üzere özel günlere en değerli dini merasimlerin merkezlerinden biri Fakat bunun da ötesinde öylesine bir sevinç yaratıyor ki bu pahalı yapının Türklerin eline geçmesi birçok kentte kiliseden dönüştürülen evvelce bu ismi taşımayan mescitler ‘Ayasofya’ ismiyle anılıyor
‘NEREDEYSE HER ASIRDA BİR TADİLAT YAPILMIŞ’
Ayasofya’nın tarihine baktığımızda kimi sarsıntılara kimi ise yapının durumuna bağlı olarak neredeyse her asırda bir tadilat tamirat yahut onarım yapıldığını görürüz diyerek kelamlarına devam eden Prof Dr Serkan Yazıcı Yaşı 15 asrı bulan bir yapı için de bu çok doğal Osmanlı İmparatorluğu İstanbul u fethettiğinde fakirleşmiş Bizans’tan kalan pek çok yapı üzere Ayasofya da makus durumdaydı Bu nedenle Fatih Sultan Mehmet ten başlayarak birçok padişah bu özel tarih varlığına çok ehemmiyet verdi ve yaşatılması fonksiyonunu sürdürmesi geliştirilmesi için büyük çabalar sarf etti ifadelerini kullandı
YILLARCA SÜRECEK BİR ONARIMA MI GİRİYOR
Prof Dr Hasan Fırat Diker’e nazaran de Ayasofya Bizans tan günümüze devamlı bakım tamire tabi tutuluyor ve sevilerek korunuyor Tarih boyunca tüm sorumlu yönetimler maddi ve teknik imkânları nispetinde Ayasofya yı korumak için ellerinden geleni yapmaya çalışmıştır bugün de yapılıyor formunda konuşan Prof Dr Diker kelamlarını şöyle noktaladı
“Kültür ve Turizm Bakanlığı, Cumhuriyet tarihinin en büyük Ayasofya tamiratına başlamak üzere. Bunun evvelki tamirlerden farkı, yapıyı kısmi olarak değil bütüncül bir biçimde ele almak üzere planlanmış olması. Minareleri, çatı örtüsü, cepheleri ve yer altı yapılarıyla birlikte Ayasofya’nın bütüncül bir anlayışla ele alınacak olması, bu onarımda pek çok sorunun ötelenmeden birlikte çözülmesini mümkün kılacak. İleride iç yerde yapılacak bir onarımda, Fossati tamiratları sırasında (1847-1849) üzeri sıvanmış, mihrap istikametinde olan yarım kubbe yüzeyindeki ayetin ortaya çıkartılması da manalı olacaktır. Onarım tamamlandıktan sonra Ayasofya’nın devamlı nezaret altında tutulmasıyla birlikte böylelikle küçük sıkıntılar büyümeden çözülebilir ve uzun vadede büyük onarımlara gerek duyulmayabilir.”
